تاریچه تکنولوژی آموزشی

علم جدید و ترکیبی تکنولوژی آموزشی که تاریخ نامگذاری وآکادمیک شدن آن، هنوز به یک سده نرسیده، دوران های گوناگونی را در تکوین خود سپریکرده است. امروزه، دانشمندانی که در حوزه علوم تربیتی و تکنولوژی آموزشی کارمی کنند، پنج دوره مجزا و قابل تفکیک را برای بررسی مباحث و سیر تحولات این رشته ازدانش برمی شمارند. از دید آنان، این پنج دوران، این گونه است.

دوران ماقبل تکنولوژی  آموزشی:

این دوره، بهسال هایی اطلاق می شود که در امر آموزش تنها از «زبان» استاد و «گوش» دانشجواستفاده می شده که البته بعد از اختراع خط، نوشتار نیز به آن اضافه شده است. درواقع، آن چه امروزه از آن به نام «آموزش مبتنی بر گچ و تخته» نام می برند، شایدصورتی از آموزش های دوران ماقبل تکنولوژی آموزشی باشد که اندکی بهینه شدهاست.

دوران اول تکنولوژی آموزشی:از خلقتبشر تا حدود سال های آغازین قرنی که پشت سر گذاشتیم، در دوران ماقبل تکنولوژیآموزشی به سر می بردیم. از این سال ها و با راهیابی گسترده انواع وسایل کمک آموزشی، نقشه ها ، چارتها ، ابزارها و تجهیزات مورد استفاده در فرآیند یاددهی - یادگیریبه امور آموزشی، وارد دوران اول می شویم؛ دورانی که تا حدود سال های پایانی دهه1950میلادی ادامه می یابد و بعدها که دانش تکنولوژی آموزشی شکل آکادمیک پیدامی کند، از این دوران، به عنوان «بعد سخت افزاری تکنولوژی آموزشی» یادمی کنند.

در اواخر این دوران، استفاده از وسایل آموزشی در امر یادگیری بهمسئله ای مهم تبدیل شده بود و یادگیری بهینه، به آموزشی اطلاق می شد که حتما در آن،از وسیله یا وسایلی هم بهره گرفته شود.

دوران دومتکنولوژی آموزشی:از ابتدای دهه 1950 و همزمان با بلوغ دوره سخت افزاری،مباحثی در امور آموزشی پدید  آمد که ضمن زیرسوال بردن استفاده محض از وسایل، مقولهدیگری را پیش می کشید. در این دوران،  استفاده محض از ابزارها، جای خود را بهبهره گیری توأمان ابزارها و روش ها داد. در این دوره، بر استفاده از روش های متنوعیاددهی - یادگیری، تکنیک های گوناگون ارزشیابی از آموخته های دانش آموزان، شگردهایگسترده مرتبط با تدریس، روان شناسی تربیتی و مباحث مربوط با مدیریت یادگیری تاکیدمی شد. از این دوران، که حاکمیت مطلق آن (در کنار تضعیف شدن بعد وسیله ای تکنولوژیآموزشی)، تا سال های پایانی دهه 1970 میلادی ادامه یافت، بعدها با عنوان «بعدنرم افزاری تکنولوژی آموزشی» یاد کردند.

دوران سومتکنولوژی آموزشی:این دوران، شاهد آشتی و تعامل بعد سخت افزاری ونرم افزاری تکنولوژی آموزشی و استفاده متعادل از هر دو بعد در امر آموزشهستیم.
در کنار این امر، همچنین مفاهیمی همچون «حل مسئله»، «مشکل گشایی»، «شناختو فراشناخت»، «نگرش سیستمی» و... در امور آموزشی به گوش می رسد که همگی نتیجه بروزبعد سوم تکنولوژی آموزشی به نام «بعد مشکل گشایی یا Problem Solving» است. در ایندوران، که هنوز هم به نوعی در داخل آن به سر می بریم، آموزش به مقوله ای تخصصی وپیچیده تبدیل شده است که سخت افزار و نرم افزار و مهارت های مشکل گشایی به یارییکدیگر، فرآیند یاددهی - یادگیری را حلاوتی دیگر می بخشند.
 دوران جدید تکنولوژی آموزشی:به گمان عده ای ازصاحب نظران، با ظهور و گسترش کامپیوترهای شخصی در امر آموزش، ورود بسته های آموزشی* نوشتاری و یا نرم افزاری به مدارس و دانشگاه ها و در سال های اخیر آموزش های مجازی،یادگیری الکترونیکی و دانشگاه ها و مدارس هوشمند، تکنولوژی آموزشی وارد دوران جدیدخود شده است. در این دوران، نقش استاد و معلم از انتقال دهنده صرف اطلاعات بهراهنما و تسهیل کننده فرآیند یاددهی - یادگیری تبدیل شده و تکنولوژی آموزشی، ضمنبهره گیری از داشته ها و آموزه های چهار دوران پیشین خود، به ابزارها و تکنیک هایجدیدی نیز مجهز شده است.

با مرور شتابزده بر پنج دوره تکنولوژی آموزشی،نمی خواهیم در این ستون که نگاهی بیش نیست، کلاس وعظ و خطابه راه بیاندازیم، بلکهمی خواهیم هشداری بدهیم به اهمیت بهره گیری از این دانش در دانشگاه ها و مراکزآموزشی و اظهار امیدواری کنیم تکنولوژی آموزشی در دانشگاه ها و مدرسه های کشور،لااقل در دوران پارینه سنگی خود سیر نکند و دانشجویان و دانش آموزان ما،یادگیری های شیرینی را تجربه کنند.
* ر.ک به: بسته آموزشی چیست؟، تالیف: نگارنده، انتشارات چاپار فرزانگان، 1380 (چاپ دوم

پیامدهای تکنولوژی آموزشی

عمده ترین تکنیک هایی که در حیطه مهارت های شناختی و رفتاری قرار دارد و بر یاددهی و یادگیری اثر می گذارد عبارتند از :
رفتار معلم در چگونه نگاه کردن به دانش آموز
لحن کلام معلم در برخورد با دانش آموز
حالات روحی معلم در ایجاد جو مطلوب یادگیری
مهارت ایجاد انگیزه در یادگیرندگان
آگاهی از توانایی ها و میزان درک دانش آموزان یا به عبارت دیگر مخاطب شناسی
کاهش توقعات نابجا
انتظارات بی اساس معلم در اجبار دانش آموزان به حفظ مطالب بدون توجه به کارایی آنها
مهارت تقویت خلاقیت در دانش آموزان
تکنولوژی آموزشی

واژه تکنولوژی آموزشی از ریشه یونانی Technologia  به معنی برخورد سیستماتیک می آید و  تکنولوژی آموزشی به معنای کاربرد دانش برای مقاصد عملی می باشد.  وبستر 1981

تعریف تکنولوژی آموزشی از دیدگاههای مختلف

-  از نظر جی . آر . گاسمدیر مرکز تحقیقات و نوآوریهای آموزشی وابسته به سازمان همکاریهای اقتصادی کشورهای اروپایی تکنولوژی آموزشی عبارت است :

 طرح سازمان یافته و استقرار یک سیستم فراگیری که از مزایای روشهای نوین ارتباط جمعی و شیوه های جدید تدریس ، ابزار و وسایل بصری و سازمان بندی کلاس بهره گیری می کند .

از نظرجیمز براون

تکنولوژی آموزشی عبارت است از طراحی منظم سیستماتیک ، اجرا و ارزشیابی با استفاده از علومی چون ارتباطات وهنر و روانشناسی بخصوص مکاتب روانشناسی

نگاه جیمز براون با توجه به تعریف سیستماتیک از ارزش ویژه ای برخوردار است زیرا توجه به عملکردسیستم باعث می شود همواره یادگیری و یاددهی  در غالب یک درون داد چرخه سیستم و برون داد مورد نظر و ارزیابی قرار گیرد.

 از این طریق می توان مرحله به مرحله آموزش و یادگیری را مورد نظرو دقت قرار داد و معایب ومحاسن سیستم آموزش را مشخص نموده و نقاط قوت آن حفظ نموده و تکامل بخشید و نقاط ضعف آن را از بین برد تا سیستم به صورت بهینه به کار خود ادامه دهد .

1 – طراحی منظم سیستماتیک : منظور از طراحی منظم سیستماتیک مشخص نمودن اهداف آموزشی می باشد . این اهداف در آموزش شامل هدفهای کلی وجزئی و رفتاری هستند .

2 – اجرا : در بخش اجرای این الگو با شرایط ومنابع مواجه هستیم .

 3 – ارزشیابی در الگوی جیمز براون شامل :

  1 – 3  ارزشیابی رفتار ورودی « در شروع درس » برای تعیین  « میزان دانسته های شاگردان»

2 – 3   ارزشیابی مرحله ای : « پس از پایان درس » برای  « سنجش میزان یادگیری »

3 – 3   ارزشیابی پایانی :  پایان دوره آموزش  برای تعیین « میزان رسیدن به هدفهای کلی »

 کاربرد علوم مختلف نظیر روانشناسی ، ارتباطات و هنر در تکنولوژی آموزشی

1 –روانشناسی : در علم تکنولوژی آموزشی به شرایط رشد ذهنی و جسمی افراد توجه شده و با در نظر گرفتن آمادگی انان برای یادگیری در زمینه های مختلف با انتخاب مکاتب مناسب یادگیری

( پیوند گرایی ، شناخت گرایی ، ساخت گرایی و …) مطالب درسی تدوین شده ، در اختیار فراگیران  قرار می گیرد .

2 –ارتباطات : طراحی پیام های آموزشی ، به مشارکت گرفتن مخاطبان ، رفع موانع ارتباطی و …. از جمله موارد ارتباطی می باشد که در علم تکنولوژی آموزشی ازآنها برای ارسال - نفوذ و درک پیام های آموزشی استفاده می شود .

3 – هنر :تکنولوژی آموزشی با استفاده از خواص حواس در یادگیری ( بینایی %75 – شنوایی %13 – بویایی %3 – لامسه %6 – چشایی %3) و نیز تاثیر زیبایی در یادگیری با طراحی صحیح تصاویر از طریق هم آهنگی  وتضاد در طرح و هارمونی دررنگ و انتخاب خطوط و زاویه بندی مناسب سعی دارد از طریق حس بینایی به % 75 تاثیر در یادگیری خود را نزدیک نماید . در کل علم تکنولوژی آموزشی قصد دارد از تمامی پدیده های علمی استفاده کرده تا امرشیرین یادگیری سریعتر اتفاق افتاده و دیر از دست برود .